Alacaklının alacağına kavuşabilmesi adına hukuk düzeninin sınırları içerisinde başvurabileceği yollardan birisi, bilindiği üzere borçlunun mallarını borcu oranında haczetmektir.  Borçlunun borcunu aşan miktardaki mallarının haczedilmesi mümkün değildir. Bunun yanı sıra ekonomik bir değeri, vasfı olmayan mallar için haciz yoluna başvurulması da düşünülemez. Bunların dışında öyle mallar vardır ki kanun koyucu tarafından ekonomik bir değer ve vasfı olsa dahi haczedilmesi mümkün görülmemiştir. Bunun neden; borçlunun hayatını idame ettirebilmesi, ekonomik varlığını sürdürebilmesi ve aile yaşamına devam edebilmesinin engellenmemesidir. Aksi takdirde borçlu sırf borcundan dolayı adeta cezalandırılacak ve alacaklı lehine bir düzen hukuk düzeni kurulmuş olacaktır.

Tamamı Haczedilemeyen Mallar Nelerdir?

1- Maddi Hukuka Göre Devri Mümkün Olmayan Mallar

Bunların başında hukuk düzeninin kişilere sağladığı, kanundan doğan haklar gelmektedir. Örneğin manevi tazminat, kişilik hakları, intifa hakkı gibi haklar hacze kabil değildir.

2- İcra İflas Kanunu’na Göre Haczi Mümkün Olmayan Mallar

  • Kamu Malları: Kamu malları hakkında her ne kadar devlet aleyhine icra takibi başlatılabilse bile bunların haciz yoluyla el konulup sattırılması mümkün değildir. Kamu mallarının hacze kabil olmadığı kamu düzenine ilişkin bir kuraldır. Dolayısıyla kamu tüzel kişiliklerinin de malları haczedilemez. Ancak özel hukuk tüzel kişilerinin malları haczedilebilir. Örneğin belediye tarafından toplanan vergi, resim, harç gibi gelir kaynakları belediyenin borçlu olduğu kişi ve kurumlar tarafından haczedilemez.
  • Ekonomik Faaliyeti, Sermayeden Ziyade Beden Gücüne Dayanan Borçlunun Mesleğini Devam Ettirebilmesi Adına Gereken Eşyalar: Bu türden eşyalar meslek eşyası sayılır ve hacze kabil değildir. Örneğin bir işçinin tulumunun, şapkasının, baretinin haczedilmesi mümkün değildir.
  • Borçlu ve Aynı Çatı Altında Yaşayan Aile Bireyleri İçin Lüzumlu Sayılabilecek Olan Eşyalar: Haczin amacı alacaklının alacağını tahsil etmesidir, borçlunun hayatını çekilmez kılmak veya borçluyu küçük düşürüp korkutmak değildir.Aksi bir tutum borçlunun temel hak ve özgürlüklerine saldırı mahiyeti taşır. Bununla birlikte borçlunun mütevazi bir şekilde hayatını idame ettirebilmesi adına gereken her türlü eşya lüzumlu eşyadır. Lüzumlu eşyanın ekonomik değerinin fahiş boyutta olmaması gerekir. Bu niteliğe sahip eşyalar haczedilemez. Örneğin borçlunun evindeki biri adet televizyon, buzdolabı, çamaşır makinesi, halı, perde, yatak gibi şeylerin haczi mümkün değildir. Ancak lüzumlu eşyaların sayısı birden fazla ise örneğin iki adet buzdolabı var ise birisinin haczedilmesi mümkündür.
  • Borçlu Çiftçi İse Kendisinin ve Ailesinin Geçimi İçin Zaruri Olan Arazi, Çift Hayvanları, Nakil Vasıtaları, Diğer Eklenti ve Ziraat Aletleri; Değilse Sanat ve Mesleği İçin Lüzumlu Olan Alet, Edevat Ve Kitapları Ve Arabacı, Kayıkçı, Hamal Gibi Küçük Nakliye Erbabının Geçimlerini Temin Eden Nakil Vasıtalar: borçlu çiftçinin sapan, tırmık, at gibi araçları haczedilemez. Ancak traktörün haczi mümkündür.
  • Borçlu ve Ailesinin İdareleri İçin Lüzumlu İse Borçlunun Tercih Edeceği Bir Süt Veren Mandası veya İneği Veyahut Üç Keçi veya Koyunu ve Bunların Üç Aylık Yem ve Yataklıklar: İİK m.82’de yer alan bu maddenin uygulanabilmesi için borçlunun mutlaka çiftçi olması gerekmez. Çiftçi olmayan borçlu hakkında da bu hükmün uygulanması mümkündür. Bununla birlikte borçlunun bu madde bağlamında haczi mümkün olmayan hayvanın türünü seçme hakkı da bulunmaktadır. Örneğin eğer manda sayısı birden fazla ise borçlunun hangi mandasının bırakılıp hangisinin haczedileceğini icra memuru tayin eder.
  • Borçlunun ve Ailesinin İki Aylık Yiyecek ve Yakacakları ve Borçlu Çiftçi İse Gelecek Mahsul İçin Lazım Olan Tohumluğu: Kanunda kast edilen süre haczin konulduğu andan başlamak kaydıyla iki aylık süredir.
  • Borçlu Sebze ve Meyve Yetiştiricisiyse Kendisinin ve Ailesinin Geçimi İçin Zaruri Olan Bağ Bahçesi ve Bu İş İçin Lüzumlu Olan Araç Gereçleri: Bu hükmün işlerlik kazanması için bağ ve bahçenin ekilip biçiliyor olması gerekir.
  • Geçimini Hayvancılıkla Sağlayan Borçlunun Hayvanlarının Üç Aylık Yem Ve Yataklıkları: Bu maddenin kanuna ek olarak konulmasının nedeni geçimini hayvancılıkla sağlayan borçlunun ekonomik olarak mahvına yol açmamaktır.
  • TBK m.610 gereği Haczolunmamak Üzere Kurulan Kaydı Hayat ve İratlar: Taraflar kendi aralarında ömür boyu gelir ve ömür boyu bakma sözleşmelerinin gelirlerinin haczedilemeyeceğini kararlaştırmışsa bunlar haczedilemez. Bu durum istisnadır. Çünkü genel kural gereği kişilerin kendi aralarında bir malın haczedilmeyeceği yönündeki bir maddeyi akdedilen sözleşmeye eklemeleri mümkün değildir. Ancak kanun koyucu bu iki sözleşme için önemlerine binaen bir istisna öngörmüştür.
  • Ordu ve Zabıta Hizmetlerinde Olanlara Bağlanan Emeklilik Maaşları İle Bu Hizmetlerinden Dolayı Ailelerine Bağlanan Maaşlar ve Ordunun Hava ve Denizaltı Personeline Uçuştukları ve Dalış Yaptıkları İçin Verilen Tazminat ve İkramiyeleri
  • Askeri Malullerle, Şehit Yetimlerine Verilen Terfi Zammı Ve 1485 Numaralı Kanun Hükmüne Göre Verilen İnhisar Beyiye Hisseleri
  • Bir Yardımlaşma Sandığı Veya Derneği Tarafından Hastalık, Zaruret Ve Ölüm Gibi Hallerde Bağlanan Maaşlar: Örneğin Kızılay’ın yapmış olduğu yardımlar haczedilemez.
  • Vücut veya Sağlığına Verilen Zararlar İçin Tazminat Olarak Zarar Görenin Kendisine Veya Ailesine Toptan Veya İrat Şeklinde Verilen Veya Verilmesi Gereken Paralar: Burada bahsedilen maddi tazminattır. Kişinin iş kazasıyla nedeniyle kolunun kopması durumunda kendisine verilen maddi tazminat haczedilemez. Manevi tazminatın haczedilemezliği ise bu maddeden değil maddi hukukun elvermeyeceğini düzenleyen maddeden kaynaklanmaktadır.
  • Borçlunun Haline Uyan Evi: Borçlunun evinin kendi haline uyup uymadığının takdiri, haciz anında kendisin ve ailesinin durumuna bakarak karar verilir. Buradaki aile kavramı kişinin aynı çatı altında yaşadığı ve bakmakla yükümlü olarak addedildiği kişileri kapsar. Bununla birlikte şayet borçlu evlerinden birini kiraya vermiş ve başkaca evi de yoksa kiradaki evinin de haczi mümkün değildir. Örneğin tek başına yaşayan karı kocanın üç katlı villada yaşaması haline münasip mesken kavramına girmez ve bu maddeden yararlanamazlar. Evleri haczedilir, satılır ve borç buradan tahsil edilir.
  • Öğrenci Bursları: Üniversite öğrencilerine KYK tarafından verilen burslar da haczi mümkün olmayan mallar arasındadır.
  • Borcun, Malın Satış Bedelinden Doğmamış Olması Hali: Bu maddeden kasıt İİK m.82’deki 2, 3, 4, 5, 7 ve 12 numaralı bentlerden kaynaklanmaması halidir. Bu bentlerden kaynaklanmadığı takdirde mal haczedilemez.

3- Özel Kanunlara Göre Haczi Mümkün Olmayan Mallar

  • 5809 s. Elektronik Haberleşme Kanunu m.34 gereği abonelere tesis edilen  frekans, numara ve hat kullanımı ile internet alan adları gibi intifa ve kullanım hakları ile işletmecilerin yetkilendirmeleri haczedilemez.
  • 5510 s. Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu m.93 uyarınca gelir, aylık ve ödenekler haczedilemez.
  • 5510 s. Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu m.93 gereği BDDK’nın malları kamu malı niteliğindedir ve haczedilemez.
  • 4572 s. Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun m.1 gereği kooperatiflerdeki ve birliklerde ortaklığa ait olan mallar hacze kabil değildir.
  • 6222 s. Sporda Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun M.5 gereği kulüplerin bu maddeye uygun gelirleri üzerine haciz konulamaz.

Kısmen Haczi Caiz Olan Mallar Nelerdir?

  • Bunlardan ilki borçlunun maaşıdır ve 1/4’ü haczedilebilir.
  • İlama bağlı nafakaların bütünü birden haczedilemez. Nafakanın birikmiş olması halinde dahi haczi mümkün değildir.
  • Emekli maaşları ise borçlu emekli muvafakat vermediği takdirde haczedilemez.