Takibi şikayete bağlı suçlarda ihbar ve şikayet üzerine, resen takip edilen suçlarda bir şekilde Cumhuriyet savcısı ve kolluk kuvvetleri suç şüphesini öğrendikleri andan itibaren Cumhuriyet savcısının kanun gereği olayın vuku buluş şekillerini araştırarak muhakeme sürecini başlatması gerekir. Cumhuriyet savcısı ve yardımcısı konumundaki adli kolluk etkin bir soruşturma süreci geçirerek dosyaya konu olay hakkında sanık lehine ve aleyhine bütün delilleri toplamalıdır. Ardından soruşturmanın asıl sahibi konumundaki, toplumsal iddia makamında oturan Cumhuriyet savcısı yeterli deliller oluştuğu takdirde, herhangi bir muhakeme engeli de bulunmuyorsa veya takdir yetkisini de kullanmamışsa kamu davasının mecburiliği ilkesi uyarınca iddianame düzenleyerek kamu davasını açması gerekir. Ardından mahkemenin iddianameyi kabul etmesiyle birlikte soruşturma evresi son bulur ve kovuşturma evresine geçilir. Maddi gerçeğin araştırıldığı soruşturma evresinin kapanmasıyla birlikte Cumhuriyet savcısının görevi son bulmuş değildir. Cumhuriyet savcısı hazırlamış olduğu iddianamenin kabul edilip kovuşturmanın devam edişini takiple mükelleftir. Artık sanık hakkında yargılama yapılacak ve mahkemenin takdirine göre maddi gerçek üzerinden karar verilecektir. Ancak bu ihtimal Cumhuriyet savcısının hazırlamış olduğu iddianamenin kabulü ile mümkün olabilir. Cumhuriyet savcısının hazırladığı iddianame mahkeme tarafından kabul edilmeyip iade edilmesi halinde dosya tekrar soruşturma aşamasına döner ve Cumhuriyet savcısının takdirine bırakılır.

İddianamenin İade Sebepleri Nelerdir?

İddianamenin iadesi kurumu hukukumuza yeni getirilmiş sayılabilecek hallerdendir. Nitekim iddianamenin iadesi ile birlikte en başta tespit edilmesi gereken eksikliklerin daha davanın başında fark edilerek dosyanın uzun yıllar sürüncemede kalması, mahkemenin iş yükünün azaltılması ve Cumhuriyet savcılarının daha dikkatli iddianame hazırlaması amaçlanmıştır. Mahkeme kendisine sunulan iddianameyi 15 gün içerisinde iade edilmesini gerektiren bir sebep görmüşse Cumhuriyet savcısına iade etmesi gerekir. Aksi takdirde iddianame kabul edilmiş sayıp kovuşturma evresine geçilmiş sayılır. İddianamenin iadesi sebeplerine geçilecek olursa:

  • İddianamede bulunması gereken unsurlar Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 170. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu unsurların eksik olması halinde mahkeme iddianameyi iade edebilir. CMK m.170/3’e göre görevli ve yetkili mahkemeye hitaben düzenlenen bir iddianamede bulunması gereken unsurlar şunlardır:
  • Şüphelinin kimliği,
  • Müdafii,
  • Maktul, mağdur veya suçtan zarar görenin kimliği,
  • Mağdurun veya suçtan zarar görenin vekili veya kanunî temsilcisi,
  • Açıklanmasında sakınca bulunmaması halinde ihbarda bulunan kişinin kimliği,
  • Şikâyette bulunan kişinin kimliği,
  • Şikâyetin yapıldığı tarih,
  • Yüklenen suç ve uygulanması gereken kanun maddeleri,
  • Yüklenen suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi,
  • Suçun delilleri,
  • Şüphelinin tutuklu olup olmadığı; tutuklanmış ise, gözaltına alma ve tutuklama tarihleri ile bunların süreleri, Gösterilir.
  • İddianamede, yüklenen suçu oluşturan olaylar, mevcut delillerle ilişkilendirilerek açıklanır; yüklenen suçu oluşturan olaylar ve suçun delilleriyle ilgisi bulunmayan bilgilere yer verilmez
  • İddianamenin sonuç kısmında, şüphelinin sadece aleyhine olan hususlar değil, lehine olan hususlar da ileri sürülür.
  • İddianamenin sonuç kısmında, işlenen suç dolayısıyla ilgili kanunda öngörülen ceza ve güvenlik tedbirlerinden hangilerine hükmedilmesinin istendiği; suçun tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, ilgili tüzel kişi hakkında uygulanabilecek olan güvenlik tedbiri açıkça belirtilir.
  • Yeterli deliller toplanmadan adeta delilsiz bir iddianamenin hazırlanması iade sebebidir. Çünkü maddi gerçeğe ulaşmak noktasında ceza muhakemesi hukukuna yol gösteren asli kaynak delillerdir. Deliller olmadan suçun sübutuna ilişkin doğru bir kanaate varılması mümkün değildir. İddianame iade edildikten sonra buna itiraz etmeyen Cumhuriyet savcısının önünde artık iki yol vardır. Ya yeterli delilleri toplayıp yeniden bir iddianame düzenleyecektir ya da yeterli delil yoksa kovuşturmanın yer olmadığı kararı vererek soruşturma evresini sonlandıracaktır. Önödeme, uzlaştırma veya seri muhakeme usulüne tabi olan davalarda; önödeme, uzlaştırma başvurulmadan veya seri muhakeme usulünü uygulamadan iddianamenin düzenlenip mahkemeye sunulmuş olması iade sebebidir. Bilindiği üzere önödeme, uzlaştırma ve seri muhakeme usulü ceza muhakemesi şartlarındandır. Dolayısıyla şartın gerçekleşmesi halinde ancak kovuşturma evresine geçilebilir. Şart gerçekleşmeksizin kovuşturma evresine geçiş mümkün değildir.
  • Soruşturulması veya kovuşturulması izne ya da talebe bağlanmış bir suçla ilişkili olarak izin ya da talebin söz konusu olmaması iddianamenin iadesi sebebidir. İzin ve talep de mahiyeti itibariyle ceza muhakemesi şartıdır. Dolayısıyla ilgili makamlardan izin alınmaksızın veya gerekli görülen talepler olmaksızın iddianamenin düzenlenmesi mümkün değildir.
  • Görev ve yetki bakımından iddianamenin düzenlenişinde çelişkiler varsa iddianamenin iadesi gerekir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken görevsizlik veya yetkisizlik kararı verileceği hususu değildir. Çünkü zaten dosyanın bulunduğu süreç açısından mahkemenin görevsizlik veya yetkisizlik kararı vermesi de mümkün değildir. Çünkü iddianamenin kabulüne kadarki süreç soruşturma aşamasıdır. İddianame kabul edildikten sonra mahkemenin görevsizlik veya yetkisizlik kararı verebilir. Burada bahsedilen iddianame üzerinde açık bir şekilde çelişkilerin bulunmasıdır. Örneğin Cumhuriyet savcısı sevk maddesi olarak kasten öldürmenin nitelikli halini göstermesine rağmen dosyayı asliye ceza mahkemesinde açmışsa burada açık bir çelişki vardır.
  • Olaylar ve deliller arasında bir ilişki kurulmadan olaylar art arda, deliller de art arda sıralanarak yazılmış ve sonuç mahkemenin takdirine bırakılmışsa bu husus da iddianamenin iadesi sebebidir. Çünkü kanun koyucu olayların ve delillerin iddianame içerisinde gerekçeli olarak ilişkilendirilmesini istemektedir. Bu şekilde art arda sıralayarak alakasız şeylerin iddianameye eklenmesi, işin savsaklanmasıdır.
  • Suçun sübutuna etki edecek mevcut bir toplanmadan iddianame düzenlenmişse mahkemenin iddianamenin iadesini talep etmesi gerekir. Cumhuriyet savcısının etkin bir soruşturma yürütebilmesi için olaya ilişkin bütün delilleri toplayıp muhafaza etmesi yükümlülükleri arasındadır. Ancak bunun yanında olayın kaderini değiştirebilecek bir delilin dosyaya eklenmemiş olması açık bir iade sebebidir. Çünkü bu şekilde mahkemenin maddi gerçeğe ulaşması engellenmiş olur. Fakat her ne kadar suçun sübutuna ilişkin bir delili dosyaya eklemek Cumhuriyet savcısının görev ve yetkileri arasında ise bazen bu durum Cumhuriyet savcısının takdirinde de olmayabilir. Nitekim soruşturma evresinde bazı delillerin bilhassa kişi hak ve hürriyetlerine kısıtlamalar getiren arama ve el koyma, tutuklama gibi tedbirlerin uygulanabilmesi için sulh ceza hakimliğinin kararı veya onayı gerekir. Sulh ceza hakimliğinde olumsuz bir yanıt geldiği sürece savcının bu delilleri toplayabilmesi mümkün değildir.

İddianamenin İadesi Yapılamayacak Olan Hususlar

  • Soruşturmanın yürütücüsü Cumhuriyet savcısıdır ve suçun nitelendirilmesi de ona aittir. Dolayısıyla mahkemenin Cumhuriyet savcısının suça ilişkin takdirini kullandığı suçun nitelemesini beğenmeyerek iddianameyi iade etmesi mümkün değildir. Nitekim mahkeme iddianame ile bağlıdır. İddianamede gösterilen sanıklar ve fiiller dışına da çıkamaz. Bunların yanı sıra şayet cumhuriyet savcısı suça ilişkin bir muhakeme şartı öngörmeyerek örneğin önödeme veya uzlaştırma gibi, suçun nitelemesini de buna göre yapmış olması mahkemeye söz konusu suçun önödemeye veya uzlaştırmaya tabi olduğu hasebiyle iddianamenin iadesi hakkı vermez. Burada mahkeme Cumhuriyet savcısının takdiriyle bağlıdır.
  • Yargıtay’a göre yetkisizlik nedeniyle iddianame iade edilemez.
  • İddianamenin 15 gün sonra iade edilmesi söz konusu olamaz. Mahkeme 15 gün içerisinde iddianameyi iade etmezse kabul etmiş sayılır.

İddianamenin İadesi Sonrası Süreç Nasıl İlerler?

Cumhuriyet savcısı iddianameyi düzenleyip mahkemeye sunduktan sonra 15 gün içerisinde iddianameyi iade ederse Cumhuriyet savcısının bu karara ilişkin olarak itiraz hakkı vardır. Kanun yolunda verilen karar kesindir. Karar karşı tekrar itiraz edilmez. Ancak itirazda bulunmazsa Cumhuriyet savcısı; iddianameyi belirtilen hususları düzelterek, eksiklikleri gidererek yeniden düzenlenmesi gerekir. Mahkeme yeniden düzenlenen iddianameyi yeni ve başka sebeplere dayanarak tekrardan Cumhuriyet savcısına iade edemez.