Ceza Hukuku’da Uzlaştırma Müessesesi Nedir?
Uzlaştırma, genellikle soruşturmanın kamu davası açılmadan tarafların ve kamunun menfaatlerini gözeterek, uyuşmazlığın daha kısa sürede çözülmesini amaçlayan, mağdur ve failin bizatihi iletişim kurarak tarafların dahil olduğu bir ceza muhakemesi müessesedir. Uzlaştırmada her iki tarafa tarafsız bir şekilde yaklaşarak uzlaştırmanı olumlu bir şekilde sonuçlanması amaçlanır. Uzlaştırma mahiyetindeki bir kurum yalnızca ceza muhakemesi hukukunda olmayıp özel hukuktaki uyuşmazlıklar bakımından da tarafsız bir arabulucu marifetiyle gerçekleştirilebilmektedir.
Uzlaştırmanın amaçlarından birisi yargının iş yükünü azaltmaktır. Çünkü bazen yalnızca tarafların kin gütmesi nedeniyle basit nitelikteki suçlar mahkeme önüne gelip yıllarca davaların sürüncemede kalması söz konusu olabiliyor. Kanun koyucu bunun önüne geçebilmek için bazı suçlar bakımından uzlaştırma müessesini getirmiş ve genellikle kovuşturma aşamasına geçilmeden mağdur ve failin orta noktada buluşabilmesi aranmıştır.
Uzlaştırma aynı zamanda ceza muhakemesi şartı niteliğinde olduğu için kanun koyucunun uzlaştırma kapsamına aldığı suçlarda, uzlaştırma yoluna başvurulmaksızın iddianame hazırlanması iddianamenin iadesi sebebi olarak öngörülmüştür.
Uzlaştırmanın Şartları Nelerdir?
Öncelikle soruşturmaya konu suçta mağdur gerçek kişi veya suçtan zarar gören bir özel hukuk tüzel kişisi örneğin dernek veya vakıf olmalıdır. Suçtan zarar görenin kamu tüzel kişisi olması halinde uzlaştırma müessesi uygulanamaz.
Kural olarak uzlaştırma soruşturması ve kovuşturması şikayete tabi suçlar bakımından mümkündür. Şayet suç resen takip edilebilen suçlardansa bunun özel kanunlarda veya Türk Ceza Kanunu’nda kanunilik prensibi gereği açıkça yazılmış olması gerekir.
Her ne kadar soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı olsa da cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlarda uzlaştırma yoluna gidilemez.
Aynı mağdura karşı birden fazla suç işlenmiş ve bu suçlardan bazıları uzlaştırma kapsamına girmekte bazıları uzlaştırma kapsamına girmemekte ise bütün suçlar bakımından uzlaştırma yoluna gidilmemesi gerektiği düzenlenmiştir.
Şayet suç birden fazla fail tarafından işlenmişse, failler arasında aralarında iştirak ilişkisi bulunup bulunmadığına bakılmaksızın ancak suçtan zarar gören veya mağdurla uzlaşabilen fail bakımından uzlaştırma hükümleri uygulanır. Sirayet etmesi gibi bir durum söz konusu değildir.
Bununla birlikte şayet suç birden fazla mağdura karşı işlenmişse failin bütün mağdurlarla ayrı ayrı olarak uzlaşması gerekir. Tek bir mağdur ile uzlaşılması hepsi ile uzlaşıldığına karine teşkil etmez.
Çocuklar Bakımından Özel Uzlaştırma Hükümleri Nelerdir?
Ceza siyasetinde mağdur çocuklar kadar suça sürüklenen çocuklar da korunmak istenmiş ve erişkinlerdekinden daha yumuşak ve esnetilmiş prensipler öngörülmüştür. Uzlaşma bakımından da bu husus geçerlidir. Buna göre suça sürüklenmiş olan çocuk; suçu kamu tüzel kişisine karşı işlememiş olması şartıyla, üst sınırı 3 yılı geçmeyen hapis veya adli para cezalarını gerektiren suçlar uzlaştırma kapsamındadır. Burada suçun soruşturulması ve kovuşturulması şikayete tabi olması gerekmez. Suç isterse resen takip edilebilsin, üst sınırı uygun olduğu takdirde ve suçtan zarar gören kamu tüzel kişisi olmadığı takdirde uzlaştırma yoluna gidilmesi gerekir.
Uzlaştırma Kapsamına Giren Suçlar Nelerdir?
TCK m.86/1-2 Basit kasten yaralama
TCK m.88 Kasten yaralama suçunun ihmali davranışla işlenmesi
TCK m.89 Taksirle adam yaralama suçu. Taksirle yaralama suçu bilinçli taksirle işlemmiş olsa bile uzlaştırma kapsamında kalır.
TCK m.106/1 Tehdit suçu
TCK m.116 Konut dokunulmazlığını ihlal Suçu
TCK m.117/1, TCK m.119/1 İş ve çalışma hürriyetini ihlal suçu
TCK m.141 Basit hırsızlık Suçu
TCK m.157 Dolandırıcılık
TCK m.155 Güveni kötüye kullanma suçu
TCK m.165 Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi suçu
TCK m.234 Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması suçu
TCK m.239/4 Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması
İcra – iflas suçları,
TCK m.123/1 Kişilerin huzur ve sükununu bozma suçu
TCK m.125 Hakaret Suçu
TCK m.130 Kişinin hatırasına hakaret suçu
TCK m. 132 Haberleşmenin gizliliğini ihlal Suçu
TCK m.133 Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması suçu
TCK m.134 Özel hayatın gizliliğini ihlal suçu
TCK m.146 Kullanma hırsızlığı suçu
TCK M.151 Mala zarar verme suçu
TCK m.153/1 İbadethanelere ve mezarlıklara zarar verme suçu
TCK m.154 Hakkı olmayan yere tecavüz suçu
TCK m.156/1 Bedelsiz senedi kullanma suçu
Dolandırıcılıkta daha az cezayı gerektiren hal uzlaştırma kapsamındadır
TCK m.160/1 Kaybolmuş veya hata sonucu ele geçmiş eşya üzerinde tasarruf suçu
TCK m.161/1 Hileli iflas suçu
TCK m.162 Taksirli iflas suçu
TCK m.163 Karşılıksız yararlanma suçu
TCK m.164 Şirket veya kooperatifler hakkında yanlış bilgi.
TCK m.166 Bilgi vermeme suçu
TCK m.209/1 Açığa imzanın kötüye kullanılması suçu
TCK m.233/1 Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali suçu
Tarafların Uzlaşması Sonucu Ne Olur?
Uzlaştırmacı, gerçekleşen uzlaştırma görüşmelerindeki belge ve tutanakları Cumhuriyet Savcılığına verir. Tarafların uzlaşması halinde bu rapor soruşturmaya eklenir. Şayet taraflar görüşmeler dışında anlaşmışlarsa bu halde en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar uzlaştıklarını gösteren belge ile Cumhuriyet savcılığına müracaat etmeleri gerekir. Ardından Cumhuriyet savcısı uzlaşma üzerine kovuşturmaya yer olmadığı kararı verir ve soruşturma kovuşturma aşamasına geçmeksizin kapanır.
Uzlaşma Anlaşması Gerçekleşmezse Ne Olur?
Taraflar süreç boyunca orta yolda buluşamamışsa uzlaşma gerçekleşmemiş sayılır ve tutanaklara işlenir. Cumhuriyet savcılığına teslim edilen bu tutanaklar soruşturma dosyasına eklenir ve iddianame düzenlenmek suretiyle bir kamu davası açılır. Ardından yargılama kaldığı yerden devam eder.