Muhakeme şartları, ceza muhakemesinde soruşturmanın kaderini belirleyen şartlar arasında yer alır. Buna göre şayet şart gerçekleşirse soruşturmada Cumhuriyet savcısının ilerleyebilmesi mümkün değildir. Ancak şart gerçekleşmezse Cumhuriyet savcısı yeterli delil ve şüpheye ulaşıp takdir yetkisini de kullanmazsa iddianame hazırlayarak kovuşturma evresine geçiş yapabilir. Bu bakımından muhakeme şartları soruşturmanın kaderini tayin eder. En bilinen muhakeme şartlarından birisi şikayet kurumudur. Şikayet, yalnızca soruşturulması ve kovuşturulması şikayete tabi suçlar bakımından gündeme gelebilir. Resen soruşturulan suçlar bakımından yapılan her türlü bildirim ihbar niteliğindedir. Suçtan zarar gören kişinin, bu genellikle uygulamada mağdur olur, şikayete tabi bir suç hakkında yetkili birimlere yapmış olduğu bildirim şikayet adını alır.

Şikayet genellikle Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenmiştir. Ancak Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenmiş olması muhakeme şartı niteliğine halel getirmez.

Şikayetin Özellikleri Nelerdir?

Şikayetin en önemli özelliği fiile ilişkin olmasıdır. Yani mağdur, işlenen suç neticesiyle faili şikayet etmez. Zarar gördüğü fiili şikayet eder. Şikayetin fiile ilişkin olması beraberine bazı sonuçları da yanında getirmiştir:

  • Şikayet fiile ilişkin olduğu için suçtan zarar gören kişinin fiili nitelendirmesi önem arz etmez. Yani suçtan zarar gören kişi şikayette bulunurken fiilin hukuki niteliğini belirlemek zorunda değildir. Ha keza belirlemiş olsa bile Cumhuriyet savcısı bununla bağlı değildir. Çünkü fiilin hukuki niteliğinin saptanması salt olarak Cumhuriyet savcısının takdir yetkisi alanındadır.
  • Suçtan zarar gören kişi, bildiriminde mutlaka faili belirtmek zorunda değildir. Nitekim böyle bir yükümlülüğü yoktur. Bildiği takdirde belirtmesi gerekir ancak faili araştırması söz konusu değildir. Fiilin nasıl meydana geldiği, kim tarafından işlendiğinin araştırması soruşturma mercilerinin yükümlülüklerindedir.
  • Failin kim olduğunun mağdur tarafından bilinmemesi özellikle iştirak halinde işlenen suçlar bakımından özellik arz eder. Çünkü şikayet fiile ilişkindir ve bununla bağlantılı olarak şikayetin bölünmezliği prensibi yani bir diğer adıyla şikayetin sirayeti ilkesi hukukumuzda kabul görmüştür. Bu ilke uyarınca suç ortaklarından birisi hakkında yapılan şikayet iştirak eden herkes için yapılmış sayılır. Aynı şekilde, faillerden birisi hakkında şikayetin geri çekilmesi bütün failler bakımından aynı sonucu doğurur. Çünkü şikayet fiile ilişkindir, faile değil.

Şikayetçi Sıfatı Kimin Üzerinde Doğar?

Şikayet, takibi şikayete bağlı suçlar bakımından söz konusudur. Ancak şikayetin herkes tarafından yapılabilmesi mümkün değildir. Şikayetçi sıfatına haiz olan kimseler bellidir. Buna göre suçtan dar anlamda zarar gören kişiler şikayetçi olabilir. Ceza muhakemesinde aslolan suçların resen soruşturulup kovuşturulması olduğu için şikayet istisnai bir düzenlemedir. Bu nedenle de dar yorumlanması gerekir. Dar anlamda suçtan zarar gören genellikle mağdur kavramı ile örtüşür. Şikayet hakkı ancak ayırt etme gücü yerinde olan kimseler nezdinde kullanılabilir. Şayet suçtan doğrudan zarar gören kimse ayırt etme gücüne sahip değilse şikayet hakkı yasal temsilcisi tarafından kullanılabilir. Ancak kanun koyucu dolaylı zarar görenlerin şikayet hakkında sahip olmasına izin vermemiştir.

Şikayetin Süresi Ne Kadardır?

Şikayet süresi fiilin ve failin öğrenilmesinden itibaren 6 aydır. Şikayet fiile ilişkin olacağı için şikayetçi olanın faili bilmesine gerek yoktur. Ancak kanun koyucu suçtan zarar göreni korumak adına failin öğrenilmesinden itibaren süreyi başlatmıştır. Bu nedenle fiilin öğrenilmesinden itibaren 8 yıllık dava zamanaşımı süresini geçmediği takdirde şikayetçi olunabilir. Suçtan zarar gören kişi faili öğrenene kadar altı aylık süre işlemeye başlamaz.

Şikayetten Feragat ve Şikayetten Vazgeçme

Feragat, doğmuş olan şikayet hakkının kullanılmaması demektir. Şikayetten vazgeçme ise şikayetçi olunmuş bir fiil hakkında şikayetin geri çekilmesi demektir. Şikayetten feragat halinde suçtan zarar gören kimse şikayet hakkını kullanamayacağını beyan etmiş olur ve bu işlem tek taraflı irade açıklaması ile gerçekleştirilir. Şüphelinin rızası aranmaz.

Kanun koyucu şikayeti geri almayı ise şikayetten vazgeçme olarak düzenlenmiştir. Kullanılmış olan bir şikayet hakkının, feragattan farklı olarak geri çekilip sonuç doğurabilmesi için mutlak suretle sanık veya şüpheli tarafından bu vazgeçmenin kabul edilmiş olması gerekir. Şayet şüpheli veya sanık şikayetten vazgeçmeyi kabul etmezse, soruşturma veya kovuşturma kaldığı yerden devam edecektir.

Şikayetten feragat ve vazgeçme yalnızca bir kere kullanılabilir. Kullanıldıktan sonra geri alınması mümkün değildir. Bu nedenle suçtan zarar görenlerin dikkatli kullanması gerekir.

Şikayet Nereye Yapılır?

Şikayet soruşturmaya yetkili olan mercilere yapılır. Bunlar Cumhuriyet başsavcılığı ve kolluktur. Her ne kadar soruşturma bu mercilere bildirimin ulaşması ile başlasa da şikayeti kabule yetkili olan başka merciler de öngörülmüştür. Bunlar: Kaymakamlık, valilik, mahkemeler, yurt dışında işlenen ve Türkiye’nin takibe yetkili olduğu suçlar bakımından Türkiye’nin elçilikleri ve konsoloslukları, görev suçları ile bağlantılı olarak ilgili kamu kurumu. Bu merciler kendilerine iletilen bildirimi derhal Cumhuriyet başsavcılıklarına bildirmekle yükümlüdür.

Şikayet Nasıl Yapılır?

Şikayet genellikle bir dilekçe vermek suretiyle yapılır. Ancak kolluk veya Cumhuriyet başsavcılığına gidildiği zaman da sözlü olarak şikayette bulunmak mümkündür. Ancak uygulamada bu kabul olunmaz ve yazılı bir bildirim talep edilir.