Kıymetli evraklar, ticari hayatın vazgeçilmez aktörleri arasındadır. Ticari hayattaki hız ve süreklilik kendilerine özgü evrakların geçmişten bu yana hayatımıza dahil olmasını adeta zorunlu hale getirmiştir.

Kıymetli Evrak Nedir?

Bir evrakın kıymetli evrak niteliğine haiz olabilmesi için Türk Ticaret Kanunu’nda belirlenen üç niteliğe sahip olması gerekir. Aksi halde o evrakın etrafına altın da dökülmüş olsa kıymetli evrak niteliğine haiz olamaz ve kıymetli evraka bağlanan haklardan istifade edemez. Türk Ticaret Kanunu’na göre:

  • Öncelikle ortada bir senet bulunması gerekir. Senet kısa ve öz olarak yazılı bir irade beyanını içeren belgedir. Senet metni kural olarak her türlü şey üzerine yazılabilir. Bir ağaç kabuğu, kağıt veya deri. Ancak kıymetli evrak niteliğine haiz olabilmesi için senedin mutlaka kağıt üzerine yazılması gerekir. Bununla birlikte mutlaka bir imzanın bulunması gerekir. Hukukumuzda elektronik imzanın yaygınlaşması ile birlikte elektronik imza her türlü belge üzerine atılabilmektedir. Ancak kambiyo senetlerinin elektronik imza ile imzalanması mümkün değildir. Mutlaka ıslak imzalı olması gerekip imzanın da mutlaka el ile atılması zorunludur. Aksi halde senedin geçersizliği gündeme gelebilir.
  • Senet bir hakkı içermelidir. Bu hak bir alacak hakkı, ortaklık hakkı veya ayni bir hak olabilir. Kambiyo senetleri ise kural olarak bir alacak hakkını içerir. Ticari hayatta ise kambiyo senetlerinin en çok gündeme gelen kıymetli evraklar olduğunu da belirtmekte fayda vardır.
  • Senet ve hak iç içine geçmiş olmalıdır. Yani alacaklı senet olmaksızın hakkını ileri süremez, borçlu da senet olmaksızın borcunu ödeyemez, öderse tekrar ödemek zorunda kalır. Bu nedenle hak ve senet iç içe geçmiş adeta mündemiç bir konumdadır.

Bu niteliklere haiz olan evraklar kıymetli evrak olarak nitelendirilebilir.

Ciro Ne Demektir?

Kıymetli evraklar kanunda devir türlerine göre üçe ayrılmıştır:

1- Alacağın temliki ve zilyetliğin devri ile devredilebilen nama yazılı senetler,

2- Zilyetliği devri ile devredilebilen hamiline yazılı senetler,

3- Ciro ve zilyetliğin devri ile devredilebilen emre yazılı senetler.

Dolayısıyla ciro, emre yazılı senetlerin kanuni devir yolu olarak tanımlanabilir. Ciro, kambiyo senedinde yer alan hakkın devir beyanını içerir. Ciro ile birlikte alacak bütün hakları ile birlikte ciro edilene geçer. Cironun temlik, teşhis ve teminat olmak üzere üç farklı işlevi vardır. Temlik işlevi ciro eden kişinin, ciro edilene senedi tekrar ciro edebilmesini yani hakkı yeniden devredebilmesini gösterir. Ciro zilyetliğinin sağlam olması ile birlikte borçlu kimse borcunu kime ödeyerek sona erdirebileceğini ve kimin gerçek hamil olduğunu teşhis edebilir. Bu cironun teşhis işlevini gösterir. Teminat işlevi ise senedi elinde bulunduran son cirantanın borcun ödenmemesi halinde diğer cirantalara müracaat borçlusu olarak başvurabilmesini sağlar.

Ciro Nasıl Yapılır?

Ciro Türk Ticaret Kanunu’nda poliçe için düzenlenmiştir. Ancak diğer kambiyo senetlerinden olan çek ve bono için de atıf yolu ile uygulanmaktadır. Ciro devir kolaylığı sağladığı için en çok tercih edilen devir yöntemidir. Zaten kanun koyucu ticari hayatta en çok tedavülde olan kambiyo senetlerini kural olarak emre muharrer senet türlerinden belirlediği için, emre muharrer senet türlerinin de devir şekli ciro olduğu için ticari hayatta en sık kullanılan devir yöntemidir.

Ciro kural olarak senedin arka yüzüne, ciro edenin ciro ettiği kimsenin adını ve soyadını yazıp “ödeyiniz” ibaresi eklemesi ve kendi adı soyadını yazıp imza atması ile yapılır. Bununla birlikte senedin arka yüzünde yer kalmaması halinde ciro, “alonj” adı verilen bir kağıda da yapılabilir. Ancak senedin ön yüzüne ciro yapılması tehlikelidir. Çünkü senedin ön yüzüne yapılan ciro, aval hükmündedir. Aval hükmünde olmaması için mutlaka ciro olduğunun belirtilmesi gerekir.

Cironun asıl yapılış şekli bu olmakla birlikte beyaz ciro denilen ve uygulamada daha sıklıkla tercih edilen ciro yöntemi ise yalnızca ciro edenin ad soyad yazıp imza atmasıdır. Kimi zaman “…. Ödeyiniz” şeklinde bir ibare eklenirken kimi zaman bu ibare hiç eklenmeksizin yalnızca ad soyad ve imza ile de yetinilebilir. Beyaz ciro kural olarak geçerlidir ve ciro zincirinin salahiyetini bozmaz. Beyaz cironun yukarıda anlatılan tam ciroya nazaran bazı artıları da vardır:

  • Senedi beyaz ciro ile elinde bulunduran kimse senedi yeniden beyaz ciro ile devredebilir.
  • Senedi beyaz ciro ile elinde bulunduran kişi kendisini ciro zincirine sokmaksızın senedi yeniden devredebilir. Bu ihtimalde beyaz ciro ile senedi elinde bulunduran kişi müracaat borçlusu olmaktan çıkar.
  • Senedi beyaz ciro ile elinde bulunduran kişi tam ciro yoluyla senedi yeniden tedavüle sokabilir.

Belirtmek gerekir ki beyaz ciro ile senedi alan cirantanın hakları tam ciro ile elinde bulunduran cirantadan farksız değildir. Beyaz ciro ile elinde bulunduran ciranta da tıpkı diğer ciranta gibi alacağın tahsili için her türlü işlemi yapabilir, müracaat borçlularına bile başvurabilir.

Ciro Türleri Nelerdir?

Yapılış amacına göre üç tür ciro vardır: Temlik cirosu, tahsil cirosu ve rehin cirosu.

  1. Temlik Cirosu

Temlik cirosu aslonan ciro türüdür. Temlik cirosu ile senet üzerindeki haklar ciro edilene devredilmiş olur. Temlik cirosu ile senedi elinde bulunduran kişi yeniden temlik, tahsil veya rehin cirosu ile senedi tedavüle sokabilir. Ciranta cironun türünü açıkça belirtmediği sürece yapılan ciro temlik yani devir cirosu olarak sonuç doğurur. Temlik cirosu tam ciro veya beyaz ciro olarak yapılabilir.

  • Tahsil Cirosu

Tahsil cirosu senedin tahsil edilmesi amacıyla bir başka cirantaya ciro edilmesidir. Bu ciro türünde cironun tahsil amacı ile yapıldığının açıkça belirtilmesi gerekir. Aksi halde temlik cirosu gibi hüküm ve sonuç doğurur. Senedi tahsil cirosu ile elinde bulunduran kimse alacağı tahsil edebilmek için her türlü yola başvurma hakkına sahiptir. Bedeli tahsil ettiğinde ise bedelin tahsil ciro ile senedi devreden cirantaya ödenmesi gerekir. Tahsil cirosunda genellikle “bedeli tahsil içindir” şeklinde bir ibare bulunur.

Muhatap yani borçlu, tahsil cirosu ile senedi elinde bulunduran kimseye karşı asıl cirantaya karşı ileri sürebileceği şahsi defileri ileri sürebilir. Ancak senedi tahsil cirosu ile elinde bulunduran cirantaya karşı aralarındaki şahsi defileri ileri süremez. Bu durum kıymetli evrakta defi konusunun istisnası niteliğindedir. Örneğin senedi tahsil için elinde bulunduran kimse bu kişiye karşı kendi aralarında doğa şahsi bir ilişkiden kaynaklı takas defisini ileri süremezken senedi tahsil cirosu ile devreden ciranta ile aralarında şahsi biri ilişkiden doğan takas defiini senedi tahsil cirosu ile devralana karşı ileri sürebilir.

Senedi tahsil cirosu ile devralan ciranta senedi ancak tahsil cirosu ile yeniden devredebilir. Temlik cirosu ve rehin cirosu ile devredemez.

  • Rehin Cirosu

Rehin cirosu ile kıymetli evraktan doğan hak bir başkasına ciro yolu ile rehnedilmiş olmaktadır. Rehin cirosunun da açıkça belirtilmesi gerekir. Bunun için ciro eden kişi “ bedeli teminattı, bedeli rehindir” gibi ibareler kullanarak senedi ciro eder. Bu ibarelerin konulmamış olması halinde ciro temlik cirosu olarak hüküm ve sonuç doğurur. Senedi rehin cirosu ile elinde bulunduran cirantanın senedi yeniden rehin cirosu ile devretmesi mümkündür. Tahsil veya temlik cirosu ile devretmesi ise mümkün değildir.

Rehin cirosu ile senedi elinde bulunduran cirantaya karşı, muhatap yani borçlu rehin cirosu ile senedi devreden cirantaya karşı ileri sürebileceği şahsi defileri ileri süremez. Ancak rehin cirosu ile senedi elinde bulunduran ciranta ile aralarındaki şahsi ilişkiden kaynakları ileri sürebilir. Bu yönü ile tahsil cirosundaki defiiden farklı hükümlere tabidir.

Rehin cirosu açık rehin cirosu veya gizli rehin cirosu şeklinde yapılabilir. Gizli rehin cirosunun senetteki ciro zincirinden anlaşılması mümkün olmadığı için iyiniyetli 3. Kişilerin kazanımları korunur.

Yazar: Neşe